Τι συμβαίνει με τον Αρκά;

Η μεταστροφή του Αρκα δεν προέκυψε σήμερα ή χθες. Τα τελευταία χρόνια προσπάθησε να γίνει άμεσα πολιτικός σκιτσογράφος (λέω άμεσα, επειδή πάντα ένα σκίτσο έχει πολιτική χροιά με την ευρύτερη έννοια), δηλαδή χτύπησε συγκεκριμένα τη συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (και έπειτα μόνο ΣΥΡΙΖΑ). Αυτό πείραξε ορισμένους, ειδικά τους φιλοκυβερνητικούς. Ο Αρκάς διαβεβαίωσε ότι ο σκοπός του είναι να χτυπάει την εκάστοτε κυβέρνηση, όποια έχει κάθε φορά την εξουσία. Ωστόσο, έχει περάσει πάνω από ένας μήνας από την αλλαγή κυβέρνησης και, μολονότι υπάρχει ήδη αρκετό υλικό για γελοιογράφηση, ο σκιτσογράφος αποφάσισε να ασχοληθεί με άλλα ζητήματα.

Όλες οι φιγούρες του Αρκά ανέκαθεν σκιτσάρονταν με τρόπο που να δείχνουν ότι είναι αδιάφορες απέναντι στα πράγματα: μάτια μισόκλειστα, βλέμμα στο κενό, στατικές φιγούρες δίχως ίχνος έκπληξης, χαρακτήρες που έχουν από καιρό χάσει το ενδιαφέρον τους και το χιούμορ προέκυπτε αβίαστα από αυτήν ακριβώς την απουσία ενδιαφέροντος. Τις ίδιες φιγούρες βλέπουμε και σήμερα, αλλά έχει αλλάξει το περιεχόμενο. 

Μάρτιος 2016 - Η δημοσίευση σκίτσου
του Αρκά από τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Αν ο σκιτσογράφος είναι πολιτικός γελοιογράφος, τότε ο ρόλος του είναι ο έλεγχος της εξουσίας. Βέβαια, η εξουσία δεν είναι η εκάστοτε κυβέρνηση μόνο, αλλά ολόκληρο το πολιτικό σύστημα (και ίσως όχι μόνο αυτό). Δεν συνέβη κάτι τέτοιο με τον Αρκά. Όταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης ως πρόεδρος της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης κάνει δημοσιεύσεις στο Twitter όπως αυτή αριστερά, τότε ο σκιτσογράφος μάλλον δεν πέτυχε αυτό που ίσως να ήθελε. Δεν φαίνεται ο κ. Μητσοτάκης να εξέλαβε το περιεχόμενο του σκίτσου ως κριτική στο πολιτικό σύστημα, αλλά μόνο στην τότε συγκυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Δηλαδή, το σκίτσο του Αρκά εξυπηρέτησε ωραιότατα τον σκοπό ενός μέρους της εξουσίας. Δεν θέλω να αρνηθώ την πρόθεση του σκιτσογράφου να ασκήσει με το σκίτσο του μια κριτική σε όλο το πολιτικό σύστημα, ωστόσο το αποτέλεσμα τον διέψευσε: το σκίτσο του αποτέλεσε επιχείρημα αντιπολιτευτικού λόγου και όχι ελεγκτικό της εξουσίας και του πολιτικού συστήματος.

Μάλιστα, ο κ. Μητσοτάκης εκτύπωσε το συγκεκριμένο σκίτσο και το χρησιμοποίησε στον λόγο του στη Βουλή των Ελλήνων. Τα χειροκροτήματα στο Κοινοβούλιο ήταν, όπως αναμενόταν, έντονα από την πλευρά της Νέας Δημοκρατίας. Δείτε το παρακάτω βίντεο.

Ύστερα από αυτό, δηλαδή από το γεγονός ότι πολλοί βουλευτές -άρα μέρος της εξουσίας- χειροκρότησαν θερμά τον Αρκά, θα περίμενε κανείς η απάντηση του σκιτσογράφου να είναι επικριτική και σαφής. Όμως δεν ήταν, αφού ο ίδιος προτίμησε μάλλον να νίψει τας χείρας του: "Όταν ένα σκίτσο δημοσιευθεί στο internet ο δημιουργός του χάνει τον έλεγχο απάνω του. Ο καθένας το χρησιμοποιεί και το ερμηνεύει κατά το δοκούν".

Σκοπός μου σε αυτό το άρθρο δεν είναι να καταδείξω τον αντιπολιτευτικό λόγο του Αρκά προς την προηγούμενη κυβέρνηση. Άλλωστε, αυτό είναι πολύ γνωστό σε όλους και σύμφωνα με δημοσίευση στο Twitter του Σάκη Μουμτζή (ιδεολογικού ταγού της Νέας Δημοκρατίας) λίγους μήνες πριν από τις εθνικές εκλογές: "Στην συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ, θα οφείλουμε πολλά στον τεράστιο ΑΡΚΑ".

Πρέπει να θέσουμε το ερώτημα: Τι είναι ένας σκιτσογράφος και ποιος ο κοινωνικός ρόλος του; Και ειδικότερα για τον γελοιογράφο, μιας που ο Αρκάς είναι τέτοιος: Ποιος είναι ο κοινωνικός ρόλος του γελοιογράφου;

Είναι προφανές ότι ο γελοιογράφος θα κάνει σκίτσα κωμικού περιεχομένου και μέσω αυτών υποτίθεται ότι θα σχολιάζει καυστικά την κοινωνική πραγματικότητα. Γενικότερα, ο σκιτσογράφος παίρνει -όσο γίνεται και όσο μπορεί- αποστάσεις από την κοινωνία και, ως εκ τούτου, δύναται να αλλάξει ολοκληρωτικά τους όρους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε κάτι: μια κατάσταση, ένα κοινωνικό ζήτημα, ένα πρόβλημα που ενδιαφέρει. Και όταν λέω ολοκληρωτικά, εννοώ ότι δεν λαμβάνει καμία από τις θέσεις που ήδη αρθρώνονται στην κοινωνία, σκιτσογραφώντας με τους δικούς της όρους. Έτσι, ο σκιτσογράφος κατορθώνει να περιγράψει σαρκαστικά το σημείο στο οποίο βρίσκεται ο κοινωνικός διάλογος για ένα συγκεκριμένο ζήτημα επισημαίνοντας με τον δικό του τρόπο το πιθανό αδιέξοδο ή την ανικανότητα. Και τούτο επιτυγχάνεται ακριβώς επειδή ο σκιτσογράφος έχει πάρει αποστάσεις. Αν ο Αρκάς έχει γίνει τόσο προβλέψιμος τα τελευταία χρόνια, αυτό οφείλεται στο ότι έχει πάψει πλέον να παίρνει αποστάσεις από την κοινωνία. Αντίθετα, συστρατεύεται με μια συγκεκριμένη ομάδα (μεγάλη ή μικρή, δεν έχει σημασία), συμπληρώνοντας και ενισχύοντας τα επιχειρήματά της.

Εκείνο που με κέντρισε να γράψω αυτό το άρθρο είναι το γεγονός ότι τις τελευταίες μέρες ο Αρκάς αποφάσισε να τα βάλει με την λεγόμενη πολιτική ορθότητα. Θέλω να ξεκαθαρίσω ότι προσωπικά είμαι υπέρ της πολιτικής ορθότητας, έστω κι αν παρατηρούνται συχνά υπερβολές. Οι αντίπαλοι της πολιτικής ορθότητας έχουν ως κύριο επιχείρημά τους το οτι η υιοθέτηση μιας τέτοιας στάσης οδηγεί στη λογοκρισία, άρα στην ανελευθερία της έκφρασης. Δεν είμαι σίγουρος, όμως, γιατί η ελευθερία έκφρασης θα ήταν να προσβάλεις κάποιον για το σώμα του, τη σεξουαλική του προτίμηση, το φύλο του κλπ. Και το γεγονός ότι η ενδεχόμενη άρση της πολιτικής ορθότητας μπορεί να φτάσει στο σημείο χλευασμού της προσωπικότητας, δείχνει ότι τελικά η επιλογή του να κρατάει κανείς τη στάση της πολιτικής ορθότητας λειτουργεί σαν ασφαλής δικλίδα για την υπεράσπιση και προφύλαξη ατόμων που τα προηγούμενα χρόνια λοιδορούνταν και έμεναν στο περιθώριο.

Έτσι, από πέρυσι ο Αρκάς επιτέθηκε στο Athens Pride και τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, δημοσιεύοντας ένα σκίτσο με πολύχρωμο σκάκι. Σε αυτό το σκίτσο αμήχανα η Βασίλισσα ρωτάει: "Μα, τι σκάκι είναι αυτό;", για να απαντήσει ο Βασιλιάς: "Πολιτικά ορθό!". 

Ίσως ο Αρκάς να αγνοεί την έννοια της ορατότητας, ίσως να μην καταλαβαίνει ή να μην θέλει να αποδεχθεί το γεγονός ότι η κοινωνία αλλάζει και ότι όλοι είναι αποδεκτοί με τη διαφορετικότητά τους, αλλά οπωσδήποτε με αυτό το σκίτσο εξέφρασε έναν συντηρητισμό και μια αντίδραση που συναντά κανείς μόνο σε σχόλια διαφόρων ομοφοβικών στο Facebook.

Πριν από λίγες μέρες ο Αρκάς κήρυξε τον πόλεμο ενάντια στην πολιτική ορθότητα. Ένα από τα πρώτα "χτυπήματα" ήταν η αναφορά στο fat shaming. Ο πατέρας, δείχνοντας μια αγελάδα, λέει στη μικρή του κόρη: "Μπέμπα, κοίτα μια παχιά αγελάδα" και η κόρη επιθετικά απαντά: "Ποιος είσαι εσύ που θα την κρίνεις;".

Greta Thunberg

Η έμπνευση για τη μικρή του σκίτσου λέγεται ότι είναι η δεκαεξάχρονη Σουηδή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ (Greta Thunberg), η οποία έχει αφιερωθεί στον αγώνα για την κλιματική αλλαγή. Ο Αρκάς την εμφανίζει αρκετά επιθετική, ανυποχώρητη, να αντιδρά άσχημα και δυσανάλογα για ψύλλου πήδημα. Και ίσως μέσω αυτού του χαρακτηριστικού ο σκιτσογράφος να κριτικάρει τον αυστηρό τρόπο που πολλοί υποστηρικτές της πολιτικής ορθότητας επιτίθενται στους συνομιλητές τους. 

Με παρόμοιο τρόπο φτιάχνει και ένα δεύτερο σκίτσο με το ίδιο θέμα.

Δεν ξέρω αν πάντα οι συνομιλητές όπως η δασκάλα στο σκίτσο έχουν άγνοια περί τίνος πρόκειται, πάντως τα σχόλια που ο Αρκάς λαμβάνει από χρήστες του Facebook δείχνουν ότι οι πραγματικοί "συνομιλητές" ξέρουν πολύ καλά γιατί περιφρονούν τη στάση της πολιτικής ορθότητας και απλώς έχουν ανάγκη από ισχυρά επιχειρήματα.

Υπάρχει, όμως, ένα πολιτικό υπόβαθρο σε όλο αυτό. Πολλοί σχολιαστές εκλαμβάνουν αυτά τα σκίτσα ως υπονόμευση της αριστερής ιδεολογίας, φαίνεται ότι έχουν ταυτίσει την πολιτική ορθότητα και την κουλτούρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την Αριστερά, την οποία αποστρέφονται. Αυτό, φυσικά, θα έπρεπε να προβληματίσει μάλλον τη Δεξιά παράταξη, ωστόσο η καταγγελία της πολιτικής ορθότητας αποκτά στα σχόλια των σκίτσων του Αρκά μια αντι-ΣΥΡΙΖΑ υστερία.

Αν το αίτημα για ανατροπή της λεγόμενης "ιδεολογικής ηγεμονίας της Αριστεράς" -το οποίο ακροδεξιά στοιχεία από το κυβερνών κόμμα έφεραν στον πολιτικό διάλογο- σημαίνει και ξερίζωμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τότε νομίζω ότι μπαίνουμε σε μπελάδες. Και αν ο Αρκάς συμβάλλει σε όλο αυτό, τότε πιστεύω ότι και ο ίδιος θα έχει κάποια στιγμή σοβαρό πρόβλημα διαχείρισης. Διότι μπορώ να είμαι καλόπιστος και να δεχθώ ότι επικρίνει την υπερβολή, αλλά οι "φίλοι" του στο Facebook δεν το βλέπουν ακριβώς έτσι. Και να δεχτώ, επίσης, ότι την πρώτη φορά δεν μπορούσε να προβλέψει το ύφος των σχολίων, αλλά, εφόσον τώρα τα είδε, γιατί συνεχίζει με τον ίδιο τρόπο; Γιατί τροφοδοτεί με επιχειρήματα το συντηρητικό και ακροδεξιό μέτωπο; Το κυριότερο είναι ότι νομιμοποιεί αυτόν τον τρόπο σκέψης, νομιμοποιεί την προσβολή, τον χλευασμό και το μπούλινγκ.

Θα κλείσω με ένα τελευταίο σκίτσο που μου έκανε πολύ κακή εντύπωση, εκείνο με τον διαβήτη.

Τα σκίτσα του Αρκά είναι πλέον διχαστικά. Παίρνει φανερά το μερος των λεπτών, των "καλοφτιαγμένων", των straight, των υγιών και των αντιδραστικών, τους χαρίζει επιχειρήματα, νομιμοποιεί τις ιδέες και τη συμπεριφορά τους. Είμαι σίγουρος ότι μια γελοιογραφία κατά των εθνικιστών ή κατά της υποκρισίας της Εκκλησίας θα σήκωνε τον κακό χαμό. Ακόμα δεν έχει τολμήσει να κάνει κάτι τέτοιο, προτιμά τα εύκολα: να χτυπάει τους ανίσχυρους. Δεν ξέρω πόσες χιλιάδες λάικ θα συνεχίσουν να λαμβάνουν τα σκίτσα του. Το μόνο που ξέρω, όμως, είναι ότι πολλοί μισογύνηδες, ομοφοβικοί και ρατσιστές θα τα κάνουν εικόνισμα. Και σε αυτή την περίπτωση ο Αρκάς δεν θα μπορεί να νίψει ξανά τας χείρας του.