Ο Ήρκος Αποστολίδης παρερμηνεύει τον Νίτσε

Ο Ήρκος Αποστολίδης

Το μεγάλο πρόβλημα με τον Ρένο Αποστολίδη ήταν που πίστευε ότι είχε γνώσεις φιλοσοφίας. Και όχι μόνο, αλλά σαν έβλεπε κάποιον άλλο να ασχολείται με φιλοσοφία ή να προσπαθεί να ερμηνεύσει έναν φιλόσοφο, πεταγόταν ο Ρένος και μείωνε όχι μόνο την προσπάθεια, αλλά κυρίως το ίδιο το πρόσωπο. Η υπεροψία ήταν χαρακτηριστικό του Ρένου Αποστολίδη και έκανε συχνά ad hominem.

Στην εκπομπή του για τον Νίτσε, ο Ρένος κάνει ένα σοβαρό λάθος όσον αφορά την έννοια του νιτσεϊκού υπερανθρώπου.

Λέει κάποια στιγμή στον συνομιλητή του, τον τότε νεαρό Βαγγέλη Δουβαλέρη: "Βέβαια, θα έλεγα του Νίτσε: Βρε Φρειδερίκε, δεν φτάστηκε ο άνθρωπος ακόμα, άστον τον υπεράνθρωπο. Πες: Να φτάσετε στον άνθρωπο, είστε ακόμα πίθηκοι". Δείτε στο παρακάτω βίντεο (συγκεκριμένα στο 5:01 - 5:22):

Δεν είναι ότι κάποιος τυχαίος και επιπόλαιος αναγνώστης κατάλαβε την έννοια του υπερανθρώπου με αυτόν τον στρεβλό τρόπο, αλλά ότι ο Ρένος Αποστολίδης, ο σπουδαίος φιλόλογος (και τούτο, βέβαια, δεν αμφισβητείται), αυτός που παριστάνει ότι γνωρίζει από Νίτσε και υποτίθεται ότι ταιριάζει με αυτόν (το από πάνω βίντεο ξεκινάει με τον Ρένο να λέει μέσα σε ενθουσιασμό για τον φιλόσοφο: "Γιατί κανένας δεν μου πάει όσο αυτός"), κάνει αυτή τη σοβαρή παρερμηνεία. Είναι κάτι τόσο απλοϊκό αυτό που λέει ο Νίτσε;

Πράγματι, ο Γερμανός φιλόσοφος στο πρώτο μέρος τού Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα, μιλάει δίνοντας την εντύπωση στον αναγνώστη ότι ο υπεράνθρωπος είναι μάλλον ένα όν βιολογικά πιο εξελιγμένο από τον άνθρωπο, δηλαδή ένα άλλο, ανώτερο είδος. Όμως, δεν είναι ανάγκη να είσαι πολύ ευφυής για να καταλάβεις ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ισχύει. Τεκμήριον τούτου είναι μερικές φράσεις του Ζαρατούστρα, όπως: "Τι κάνατε εσείς για να ξεπεράσετε τον άνθρωπο;". Είναι προφανές ότι ο υπεράνθρωπος είναι κάτι που το φτάσιμό του εξαρτάται από την ίδια την ανθρώπινη βούληση και όχι από την βιολογική εξέλιξη. Άρα, ο ίδιος ο άνθρωπος πρέπει να κατανοήσει τον εαυτό του αλλιώς. Όμως δεν θα εξετάσω εδώ τον υπεράνθρωπο. Προς το παρόν με ενδιαφέρει ότι ο Ρένος έχει διαστρεβλώσει μία από τις πιο φημισμένες και θεμελιώδεις νιτσεϊκές έννοιες. Και δεν παραδέχεται ότι ίσως ο ίδιος δεν καταλαβαίνει τι εννοεί ο Νίτσε ή ότι δεν είναι γνώστης του έργου του, αλλά ως γνήσιος Ρένος απορρίπτει την ιδέα του υπερανθρώπου ως περιττή. Ενώ ο Νίτσε επιμένει και σε πολλά έργα του επαναφέρει τον υπεράνθρωπο μιλώντας για αυτόν, ο Ρένος όλα αυτά τα βρίσκει περιττά.

Θα μου πείτε ότι ο Ρένος ήταν μιας παλιάς εποχής φιλόλογος και ως χαρακτήρας υπήρξε υπερόπτης (αν και πνεύμα εξημμένο). Όμως, θα σας απαντούσα ότι υπάρχουν χειρότερα. Διότι ο γιος του Ρένου, ο Ήρκος, επιμελείται την έκδοση των έργων του Νίτσε στα ελληνικά (σε μετάφραση Βαγγέλη Δουβαλέρη - ναι, εκείνου του νεαρού συνομιλητή τού Ρένου) από τις εκδόσεις Gutenberg. Και ενώ οφείλει να γνωρίζει σε βάθος τις νιτσεϊκές έννοιες από όλο το corpus του φιλοσόφου, ο Ήρκος επαναλαμβάνει τα λόγια του πατέρα του όσον αφορά τον υπεράνθρωπο. Δείτε στο παρακάτω βίντεο τα σημεία στο 16:10 (στο οποίο ο Ήρκος επαναλαμβάνει την ερμηνεία του πατέρα του) και στο 1:13:10 (στο οποίο Ήρκος ερμηνεύει τον υπεράνθρωπο ώς ένα άλλο, ανώτερο βιολογικά είδος).

Αν δείτε αυτό το δίωρο βίντεο, θα καταλάβετε περί τίνος πρόκειται. Δεν χρειάζεται να δει περισσότερο κανείς, για να πειστεί ότι έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο που βρίσκεται σε παραλήρημα. Ο Ήρκος δεν γνωρίζει ούτε τα βασικά από Νίτσε (και από φιλοσοφία γενικότερα). Υπάρχουν κι άλλα βίντεο, βέβαια, όπου επαναλαμβάνει τις ίδιες θέσεις. Για τον Ήρκο, ο Νίτσε είναι διαφορετικός για τον κάθε αναγνώστη. Ο καθένας μας έχει τον δικό του Νίτσε, λες κι έχουμε να κάνουμε με ασαφή λογοτεχνήματα, όχι με φιλοσοφία και καθαρές θέσεις ή στάσεις ζωής.

Είναι πραγματικά λυπηρό που ο άνθρωπος αυτός επιμελείται τις μεταφράσεις έργων του Νίτσε, κατηγορώντας με αγενή τρόπο όλους όσοι προσπάθησαν στο παρελθόν να κάνουν μετάφραση. Όλοι έχουν άδικο, ο δε Ήρκος έχει δίκιο. Όλοι δεν ξέρουν τι τους γίνεται, ο Ήρκος ξέρει. Κανένας δεν μετέφρασε σωστά τον Νίτσε, μόνο ο Ήρκος με τον Δουβαλέρη μεταφράζουν όπως πρέπει. Είναι γνωστό ότι ο Ήρκος δεν έχει μελετήσει ολόκληρο το νιτσεϊκό corpus, ως όφειλε. Αλλά -όπως σε άλλο βίντεο ο ίδιος παραδέχεται- δεν έχει διαβάσει ούτε τη Γενεαλογία της Ηθικής. Ναι, ούτε αυτό!

Σκοπός του Ήρκου Αποστολίδη είναι να κατατάξει τον Νίτσε με το στανιό στους εγωτικούς αναρχικούς. Μεγάλη συζήτηση για το αν αυτοί είναι αναρχικοί, ακόμα μεγαλύτερη συζήτηση για την έννοια "εγωτικός" (και όχι "εγωιστής"). Και το κυριότερο: Ο Νίτσε αποστρεφόταν τους αναρχικούς, αλλά αυτό είναι αρκετό για τον Ήρκο να τον κατατάξει στην άλλη πλευρά των αναρχικών, εκείνων που είναι μόνοι τους μέσα στον κόσμο, σαν τον Μαξ Στίρνερ. Σε άλλο κείμενό μου θα εξετάσω τη σχέση που μπορεί να έχει ο Νίτσε με τους αναρχικούς. Επιπλέον θα ξεκαθαρίσω, όσο μπορώ, τη σημασία της έννοιας του υπερανθρώπου.

Για να κλείσω, ο Ήρκος Αποστολίδης τριγυρνάει στα βιβλιοπωλεία βγάζοντας λόγους πύρινους και καφενειακούς για τον Νίτσε. Χειρονομεί βαστώντας ρομφαία, βρίζει αναίσχυντα καθημερινούς ανθρώπους και μεγάλους φιλοσόφους, επειδή αμαρτάνουν τολμώντας να διαφωνήσουν με τον Νίτσε. Σε κάποιο βίντεο ο Ήρκος χαρακτηρίζει τον νομπελίστα φιλόσοφο Bertrand Russell "κότα", επειδή έγραψε για τον Νίτσε κάτι που δεν του άρεσε (και ο Ρένος είχε αποκαλέσει κάποτε τον Καζαντζάκη "κότα"). Ο Ήρκος πιστεύει -και το δηλώνει- ότι ο Νίτσε είναι ο μεγαλύτερος φιλόσοφος όλων των εποχών. Έχει, όμως, άγνοια από φιλοσοφία, είναι αναρμόδιος να κρίνει και διαρκώς εκτίθεται. Προσωπικά δεν έχω κανένα προβλημα να κάνει κάποιος street philosophy, να μπουκάρει στα καφενεία και να βγάζει ένθερμους λόγους για τον Νίτσε (και κάθε Νίτσε), αλλά απαιτώ να γνωρίζει επαρκώς το αντικείμενο. Ο Ήρκος νομίζει ότι είναι ριζοσπάστης (ο Νίτσε σού δίνει πάντα αυτή την ψευδαίσθηση διαβάζοντάς τον), όμως παραμένει ένας μικροαστός που μέσω του Νίτσε θυματοποιεί τον εαυτό του, ώστε να μπορεί με άνεση να ψευδοεξεγείρεται μπροστά σε άναυδους φοιτητές και αμήχανους ηλικιωμένους μέσα στα διάφορα βιβλιοπωλεία των Αθηνών.

Ένα με προβληματίζει: Οι Αποστολίδηδες έχουν συγκεντρώσει γύρω τους έναν αφοσιωμένο πυρήνα νέων ανθρώπων. Πρόκειται για παιδιά που όντως έχουν πνεύμα ανήσυχο, αλλά δυστυχώς δεν είναι ο Ήρκος ούτε ο αδελφός του εκείνοι που θα θεραπεύσουν την ανησυχία τους. Και προβληματίζομαι για το γεγονός ότι τα παιδιά αυτά προσλαμβάνουν τον Νίτσε με λάθος τρόπο.