Σχόλιο για το Άουσβιτς

Οι τελευταίες φωτογραφίες 14χρονης Πολωνής Czeslawa Kwoka

Στη δίκη του Άντολφ Άιχμαν το 1961 στην Ιερουσαλήμ, γράφει η Χάνα Άρεντ, εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι ο κατηγορούμενος επικαλέστηκε κάποια στιγμή τον Ιμμάνουελ Καντ. Ο Άιχμαν δήλωσε εμφατικά ότι έζησε ολόκληρη τη ζωή του σύμφωνα με τους καντιανούς ηθικούς κανόνες. Όταν, μάλιστα, ο δικαστής αγανάκτησε με αυτή τη δήλωση, ο Άιχμαν έδωσε έναν σωστό ορισμό της καντιανής κατηγορικής προσταγής. Πληροφόρησε, επιπλέον, τους παρευρισκόμενους ότι είχε διαβάσει και την Κριτική του Πρακτικού Λόγου!

Αλλά όταν του ανατέθηκε, είπε, η εκτέλεση της Τελικής Λύσης, έπαψε να ζει σύμφωνα με τις καντιανές αρχές, οι οποίες πλέον θα ήταν μάλλον μη εφαρμόσιμες.

Για την Άρεντ, αυτό που έκανε ο Άιχμαν ήταν απλά να παραποιήσει την κατηγορική προσταγή, ώστε να λέει: "Να ενεργείς με τρόπο που να δείχνει ότι η αρχή πάνω στην οποία βασίζονται οι πράξεις σου είναι η ίδια με αυτή του νομοθέτη ή του νόμου της χώρας". Ή, κατά τη διατύπωση του Χανς Φρανκ, προσωπικού νομικού του Χίτλερ: "Να ενεργείς με τέτοιον τρόπο ώστε, εάν ο Φύρερ γνώριζε την πράξη σου, να την ενέκρινε".

Ο Άντολφ Άιχμαν κατά τη διάρκεια της δίκης του στην Ιερουσαλήμ

Όμως, η γνήσια καντιανή αρχή δεν δεχόταν τίποτα τέτοιο. Για τον Καντ ο νομοθέτης είμαι εγώ ο ίδιος, τίποτα και κανένας έξω από μένα. Έτσι, μια εμβληματική αρχή του γαλλο-καντιανού Διαφωτισμού είχε νοθευθεί τόσο, ώστε να καταντήσει αντι-διαφωτιστική. Η πίστη αποκλειστικά στον δικό μου Λόγο αλλοιώθηκε σε πίστη σε μια αυθεντία έξω από τον εαυτό μου, συγκεκριμένα στον Φύρερ. Ό,τι ο Διαφωτισμός πολέμησε για αιώνες, είχε ορθωθεί ξανά, μέσα σε μια στιγμή, σε κείνο το δικαστήριο της Ιερουσαλήμ.

Τα Άουσβιτς του κόσμου τούτου τα ορθώνει ο ανορθολογισμός και η πίστη στις αυθεντίες· ο εθνικισμός· η ιδέα της κοινότητας με ένα πεπρωμένο, το οποίο υποτίθεται αργεί να εκπληρωθεί εξαιτίας της μετανάστευσης και της ανάμειξης με άλλους λαούς· η πίστη στις προφητείες και σε λογής συνωμοσίες, επειδή "είμαστε ευλογημένοι και γι' αυτό οι άλλοι μας μισούν"· ο φόβος του ηθικού εκφυλισμού και της παρακμής της κοινωνίας· η τεχνοφοβία, επειδή η τεχνολογία δήθεν "χτυπάει την παράδοση" και "τι ωραία που ήμασταν παλαιότερα δίχως αυτή".

Τα Άουσβιτς του κόσμου τούτου θα συνεχίσει να τα ορθώνει ο ανορθολογισμός και η πίστη στις αυθεντίες.

ΥΓ: Για τις παραθέσεις της Άρεντ χρησιμοποίησα το εξής βιβλίο: Arendt, Hannah, Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Η Κοινοτυπία του Κακού, μτφρ: Αγγελική Μέντζα, Επιμ.: Παύλος Κόντος, Εκδόσεις Θύρσος, Αθήνα, 1995, σελ. 170-173